Dit zijn jouw rechten als je dwangzorg krijgt in de ggz
14 mei 2025Een van de belangrijkste principes van het VN-verdrag Handicap is het recht op autonomie. Dat betekent dat je zelf keuzes mag maken over waar je woont, je geld, welke zorg je krijgt en hoe je wil deelnemen aan de samenleving. Als je dat niet zelfstandig kunt, heb je het recht op begrijpelijke informatie over je keuzes en het gevolg van je keuzes. Mensen of organisaties mogen niet zo maar keuzes maken voor je eigen bestwil, ook niet als je keuze misschien niet verstandig is. Ook als je een verstandelijke beperking hebt, heb je recht op autonomie. En als je dwangzorg krijgt, moet jouw recht op autonomie zo veel mogelijk beschermd worden.
Dwangzorg is zorg die je krijgt waar je het niet mee eens bent. Bijvoorbeeld als je gedwongen medicijnen moet innemen. Of als je in de separeercel moet terwijl je dat niet wilt. Dwangzorg gaat in tegen jouw recht op autonomie. Het is daarom heel belangrijk dat jouw rechten zorgvuldig beschermd worden. Daarom heeft Nederland in 2020 de Wet Verplichte GGZ (Wvggz) aangenomen. Die moet er voor zorgen dat er zo weinig mogelijk dwangzorg is, dat jouw rechten als patiënt beschermd worden en dat de kwaliteit van jouw zorg beter wordt.
De Wvggz geldt alleen voor ggz-patiënten. Voor de gehandicaptenzorg en de ouderenzorg is er de Wet Zorg en Dwang. In de gehandicaptenzorg zitten ook veel autistische mensen, vooral als je een hoge ondersteuningsbehoefte hebt of een verstandelijke beperking. De Wet Zorg en Dwang werkt grotendeels hetzelfde, maar er zijn wel wat dingen anders. Daar ga ik nog een apart artikel over maken.
Wanneer mag je dwangzorg krijgen?
Dwangzorg gaat in tegen jouw recht op autonomie. Dit is een universeel mensenrecht. Het mag dus alleen bij hoge uitzondering en onder strikte voorwaarden. Als je dwangzorg in de ggz krijgt, moet je aan allevier deze voorwaarden voldoen:
- Er is écht geen andere optie.
- Je vormt een ernstig gevaar voor jezelf of je omgeving.
- De dwangzorg moet effectief zijn (en jou dus helpen).
- De dwangzorg moet proportioneel zijn (en dus in verhouding staan met het gevaar als je geen dwangzorg krijgt).
Daarnaast mag je alleen dwangzorg krijgen via:
- de rechter met een rechterlijke machtiging, of:
- een crisismaatregel van de burgemeester (bij spoed).
Als er niet aan deze voorwaarden wordt voldaan, mag je géén dwangzorg krijgen.
Je rechten bij dwangzorg in de ggz
Als je dwangzorg hebt, heb je nog steeds rechten. Waarschijnlijk meer dan je denkt. Hier is een overzicht.
- Dwangzorg moet zo veel mogelijk voorkomen worden. Het moet zo weinig mogelijk en zo kort mogelijk. Als er een andere optie is moet die eerst geprobeerd worden.
- Hulpverleners moeten regelmatig met jou overleggen over je zorg.
- Je hebt recht op begrijpelijke informatie over je zorg.
- Je moet zo veel mogelijk de regie behouden over je zorg. Bijvoorbeeld met een plan van aanpak of zelfbindingsverklaring.
- Je hebt recht op een onafhankelijke patiëntvertrouwenspersoon (pvp).
- Je familie en naasten hebben recht op een familievertrouwenspersoon.
- Tijdens je dwangzorg moet je zo veel mogelijk kunnen deelnemen aan de samenleving, of je moet goede voorbereiding krijgen om weer deel te nemen aan de samenleving.
De patiëntvertrouwenspersoon (pvp)
Als jouw rechten worden geschonden of niet nageleefd, zijn er verschillende plekken waar je terecht kan.
Je patiëntvertrouwenspersoon (pvp) is je eerste aanspreekpunt. Die kun je bereiken via je ggz-instelling of via www.pvp.nl. Op pvp.nl kun je ook meer informatie vinden over jouw rechten. GGZ-instellingen die gesloten zorg of dwangzorg bieden zijn verplicht om een pvp te hebben. De pvp is onafhankelijk, en werkt niet voor je ggz-instelling, maar voor jou.
Je pvp mag jou advies geven over je rechten en mag mee als je een gesprek hebt met je behandelaar. Met je behandelaar en/of je pvp kan je een zelfbindingsverklaring opstellen. Dat is een papier waarop staat welke dwangzorg je wel en niet wilt krijgen op momenten dat je zelf niet in staat bent om keuzes te maken. Bijvoorbeeld als je een crisis hebt. Je pvp mag je ook helpen om een klacht in te dienen bij de klachtencommissie als jouw rechten niet worden nageleefd.
De klachtencommissie
Elke ggz-instelling die dwangzorg geeft moet een onafhankelijke klachtencommissie hebben van de wet. Als jouw rechten worden geschonden, kun je daar een klacht indienen. Je familie of naasten mogen daar ook een klacht indienen over jouw zorg.
Op de website www.wvggzklachten.nl kun je een overzicht zien van de Wvggz-klachtencommissies in Nederland. Je kunt daar ook anonieme uitspraken inzien van klachten die andere mensen hebben ingediend.
Als je een klacht indient, kun je er soms voor zorgen dat een beslissing wordt teruggedraaid. Je kan soms zelfs een schadevergoeding krijgen als je psychische schade hebt overgehouden aan je dwangzorg. Of als je schade hebt aan je spullen. Je pvp kan je daarbij helpen. Als je klacht wordt afgewezen (dit noemen ze ongegrond verklaard) kun je naar de rechter om het aan te vechten.
De cliëntenraad
Elke ggz-instelling met meer dan 10 zorgverleners moet een cliëntenraad hebben die opkomt voor jouw belangen. Je kunt ook zelf lid worden van de cliëntenraad en inspraak hebben. Ik zit zelf ook in een cliëntenraad. Daar heb ik al veel dingen kunnen regelen voor andere cliënten. Zoals een genderneutrale geslachtsoptie in het dossier, en een vertrouwenspersoon die er ook is voor cliënten die geen verplichte zorg krijgen.
De cliëntenraad heeft de volgende rechten:
- De cliëntenraad heeft recht op alle informatie die nodig is op te komen voor de belangen van cliënten.
- Ze moeten regelmatig overleggen met de directie over het beleid van de instelling.
- De cliëntenraad mag de directie gevraagd en ongevraagd advies geven.
- Ze moeten vooraf instemmen met besluiten die gevolg hebben voor cliënten, zoals over de kwaliteit van zorg.
- De cliëntenraad heeft recht om mogelijk wanbeleid van een zorginstelling te laten onderzoeken.
- Ze mogen 1 bestuurslid voordragen in de Raad van Toezicht.
De cliëntenraad behandelt geen individuele klachten, maar het is wel goed om contact met ze op te nemen als je een klacht hebt. Dan kunnen ze dit meenemen in hun besluiten.
Het Landelijk Meldpunt Zorg
Als je er niet uit komt met je pvp of de klachtencommissie kun je ook een klacht indienen bij het Landelijk Meldpunt Zorg. Het Landelijk Meldpunt Zorg kan jou ook advies geven over je zorg, of vragen beantwoorden die je hebt.
Het Landelijk Meldpunt Zorg kun je bereiken via www.landelijkmeldpuntzorg.nl of via het telefoonnummer 088 – 120 50 20 op werkdagen tussen 9 en 5.
Je kunt ook een klacht indienen bij het Landelijk Meldpunt Zorg als je geen contact mag opnemen met je pvp of als er geen pvp is. Of als de klachtencommissie niet onafhankelijk is. Of als je zorginstelling geen cliëntenraad heeft.
Tot slot
De Wet verplichte ggz (Wvggz) is van kracht sinds 1 januari 2020. Maar bij de invoering van de wet zijn veel problemen. Veel ggz-instellingen voldoen daarom nog niet aan de Wvggz. Het komt vaak voor dat ggz-patiënten dwangzorg krijgen op momenten dat het niet mag. Bijvoorbeeld dat je gesepareerd wordt omdat er een personeelstekort is, of dat je geen inspraak mag hebben over welke zorg je krijgt.
Dat mag niet en is niet alleen in strijd met de Wvggz, maar óók in strijd met het VN-verdrag Handicap.
Er wordt gewerkt aan een wetswijziging die het makkelijker moet maken om de Wvggz in te voeren. Ook separeren wordt dan waarschijnlijk helemaal verboden. Maar die is er pas op zijn vroegst halverwege 2026. In de tussentijd is het belangrijk dat je rechten goed beschermd worden, en dat je weet welke rechten je hebt en waar je terecht kunt. Het is ook echt belangrijk dat je een klacht indient of een melding maakt als jouw rechten niet worden nageleefd. Hoe meer signalen, hoe duidelijker het is welke ggz-instellingen niet voldoen aan de wet.
Je kunt meer lezen over je rechten op www.dwangindezorg.nl.