De Intense World Theory – een theorie voor autisme?
22 december 2022Overprikkeling is een woord wat veel autistische mensen wel kennen. Het gevoel dat je brein een soort kortsluiting krijgt door teveel zintuiglijke prikkels waardoor je brein deze niet goed meer kan verwerken. Herkenbaar?
Lang is gedacht dat autistische mensen minder voelen, zich minder kunnen inleven in andere mensen, minder signalen oppakken van buitenaf. Dit stigma is nog steeds hardnekkig. Intussen krijgen we kritiek op onze gevoeligheid. Meltdowns zijn ‘probleemgedrag’, en een verkeerde diagnose borderline komt vaak voor, vooral bij autistische mensen die geen man zijn. De Intense World Theory is een theorie die een verklaring geeft voor deze overgevoeligheid.
Wat is de Intense World Theory?
De Intense World Theory is een neurologische theorie uit 2007, bedacht door neurowetenschappers Henry en Kamila Markram en gebaseerd op onderzoek bij laboratoriumratten. Ze ontdekten dat de jonkies van ratten die ze blootstelden aan een anti-epilepticum terugtrekkend gedrag vertoonden. Ook hadden ze minder sociale interactie met hun soortgenoten. Breinscans van deze ratten lieten echter zien dat delen van hun breinen hyperreactief waren en meer zenuwverbindingen hadden.
Op basis van deze bevindingen ontwikkelden ze de overkoepelende theorie dat dit bij autistische mensen ook het geval kon zijn en en dat we niet ongevoelig, maar hypergevoelig zijn voor verschillende soorten prikkels.
Op basis hiervan stelden ze vier gebieden vast waarop autistische mensen de wereld intenser ervaren: hyper-perceptie, hyper-aandacht, hyper-geheugen en hyper-emoties. Volgens de Intense World Theory ervaren wij deze vier gebieden sterker dan neurotypische mensen. Dat is de voornaamste reden dat autistische mensen de neiging hebben om zich te willen afsluiten van de – voor ons – intense wereld.
Hoewel ik zelf deze theorie redelijk plausibel vind en in ieder geval beter dan het stigma dat we ongevoelig zijn en geen empathie kunnen hebben (wat inmiddels bewezen onzin is), zitten er een aantal haken en ogen aan deze theorie. Ik heb er ook wel kritiek op.
De Intense World Theory: de wereld intenser ervaren
De Intense World Theory verklaart intense emoties waardoor veel autistische mensen (vooral die geen man zijn) zo vaak een verkeerde diagnose borderline krijgen.
Het verklaart waarom dingen die als probleemgedrag worden gezien bij autistische mensen, zoals meltdowns of agressie als het gevolg van overprikkeling, voorkomen.
Ook verklaart het waarom we gevoelig kunnen zijn voor zintuigelijke prikkels en deze niet zo goed kunnen filteren.
Het verklaart waarom we hypergefocuste en intense speciale interesses kunnen hebben waar we onze hele ziel en zaligheid aan kunnen wijden. En onze neiging om enorme hoeveelheiden informatie te ‘infodumpen’ (guilty as charged, kijk maar naar deze website). Het verklaart eigenlijk best wel veel over ons.
Autisme en het medische model
De mensen die bekend zijn met mijn artikelen weten wellicht dat ik een voorkeur heb om over autisme te praten vanuit het sociale model (een sociologische term, zie mijn artikel hierover). In de wetenschap echter wordt autisme bijna altijd benaderd vanuit het medische model.
Dat gaat uit van dat autisme een negatieve afwijking is van de neurotypische norm, die opgelost dient te worden. Ook de Intense World Theory is een theorie die gebaseerd is op het medische model. Hoewel de theorie positief overkomt is het als je wat dichterbij leest wat de wetenschappers precies schrijven, de boel eigenlijk helemaal niet zo positief.
Zo omschrijven de wetenschappers in deze theorie autistische kenmerken als ‘verstoord’, de autistische ervaring als ‘een permanente staat van jetlag’ en hebben ze het openlijk over de uitdaging van hoe we autisme kunnen voorkomen.
De wetenschappers suggereren ook dat je met het ontwikkelen van een gefilterde omgeving in de vroege kindertijd, ‘je potentieel een een ongelooflijk geniaal kind kunt krijgen zonder veel van de zintuiglijke uitdagingen’. Dit insinueert dat autisme met de juiste opvoeding opgelost zou kunnen worden. Dit is een zienswijze die populair werd door onder andere Leo Kanner en Bettelheim en voor veel leed heeft gezorgd. Deze denkwijze is ook de basis geweest voor ABA-therapie.
Prikkelgevoeligheid en prikkelongevoeligheid
Eigenlijk is de Intense World Theory niet zo’n overkoepelende theorie als wordt geclaimd als je beseft wat een grote verschillen er zijn tussen ons onderling.
Veel autistische mensen zijn inderdaad prikkelgevoelig, maar dit varieert. Sommige autisten zijn juist ondergevoelig voor bepaalde prikkels. Sommige autistische mensen zijn prikkelzoekend, anderen weer prikkelmijdend. Dit kan per prikkel varieren, per persoon, en soms zelfs per dag of per periode.
Ikzelf ben bijvoorbeeld heel gevoelig voor geluid, maar juist erg prikkelzoekend en snel onderprikkeld als het gaat om licht en kleur. Er zijn veel autistische mensen met hyperempathie, maar ook autistische mensen met verminderde empathie.
Binnen het autistisch spectrum is er meer diversiteit aan karaktereigenschappen, sensorische gevoeligheden en breinwerking dan bij neurotypische mensen. Daarom is het ook zo moeilijk om ons te categoriseren in een schaal van mild naar zwaar of in verschillende groepen. Hoewel de DSM de verschillende vormen van autisme heeft afgeschaft en een iets uitgebreidere manier heeft gevonden van autisme categoriseren van mild naar zwaar is dat uiteindelijk niet hoe het werkt. Autisme is een spectrum: met oneindig veel kleuren en smaken.
Door je alleen te focussen op overprikkeling en hyperreactiviteit heb je in feite maar een klein deel van de autistische ervaring te pakken.
Mijn mening over de Intense World Theory
De Intense World Theory verklaart op verschillende vlakken dingen waar wij mee te maken hebben en waar ik mij ook persoonlijk in herken. Ook vind ik het op sommige punten minder achterhaald en stigmatiserend dan veel andere theorieën over autisme, zoals de Theory of Mind. Toch verklaart het maar klein deel van onze diverse breinen en vind ik het te kort door de bocht.
Daarnaast ligt de nadruk nog erg op dat autistische mensen verstoord zijn en dat autisme genezen of voorkomen moeten worden. Ik vind dat jammer. Naar mijn mening hoeft autisme geen waardeoordeel te krijgen. We zijn niet beter of slechter, maar hebben desondanks net zo veel bestaansrecht als ieder ander.
De Intense World Theory is typisch zoiets waarover ik las toen ik na mijn diagnose begon met leren over mijn brein en waarvan ik dacht: wauw, dit lijkt logisch! En in de wetenschap wordt deze theorie, hoewel onbekender dan de Theory of Mind, nog vaak gezien als iets goeds. En ik vind het nog steeds niet 100% negatief.
Maar naarmate ik meer leerde over disability, over autisme en meer andere autistische mensen sprak over hun ervaringen en me beter bewust werd van de sociale structuren en validisme in onze samenleving, ben ik er toch wat minder positief over.