Hoogbegaafdheid is geen neurodivergentie
17 augustus 2025Ik zie steeds vaker felle discussies van neurodivergente activisten over hoogbegaafdheid.
Sommige van hen zeggen dat hoogbegaafdheid geen vorm van neurodivergentie is. Anderen vinden juist van wel.
Het liet me nadenken.
Ik vind eigenlijk ook dat hoogbegaafdheid geen neurodivergentie is.
Vroeger dacht ik dat wel, en dat heb ik ook wel eens geschreven.
Dat betekent natuurlijk niet dat hoogbegaafde mensen niet op andere manieren neurodivergent kunnen zijn.
Of dat ze geen neurodivergente ervaringen kunnen hebben.
Sinds ik hiermee bezig ben, zie ik dat veel neurodivergente mensen (vooral slimme, witte mensen) hoogbegaafdheid wél als neurodivergentie zien.
Dat gebeurt vaak zonder dat er vragen over worden gesteld.
En tot voor kort stelde ik die vragen ook niet genoeg.
Dat had ik wel moeten doen.
Op LinkedIn zie je veel berichten over neurodivergentie en hoogbegaafdheid.
Hoogbegaafdheid is toch een vorm van ‘anders zijn’ dan normaal, toch?
En is het woord neurodivergent niet bedacht om zo inclusief mogelijk te zijn?
Wat ís neurodivergent nou eigenlijk?
Ik heb vaak gepraat over wat het woord neurodivergent betekent.
Het is geen medische term, maar een sociale en politieke term.
Dat betekent dat het niet zo zeer iets over je brein zelf zegt, maar vooral iets over hoe je behandeld wordt in de samenleving door hoe jouw brein werkt.
Als je brein past bij wat de samenleving ziet als normaal, en je kunt makkelijk meedoen in de samenleving, dan ben je neurotypisch.
Wijkt je brein af van wat we normaal vinden, en word je daarom buitengesloten, achtergesteld en gediscrimineerd? Dan ben je neurodivergent.
Wat “normaal” is betekent hier niet het gemiddelde, maar wat mensen het meest wenselijk vinden. Het betekent wat we graag zouden willen zien.
We noemen dit neuronormativiteit.
Het is een soort ideaalbeeld van hoe iemand zou moeten zijn.
Daarom hangt het ook samen met andere vormen van ongelijkheid, zoals racisme en validisme.
Wat is hoogbegaafdheid?
Hoogbegaafdheid wordt officieel bepaald met een IQ-test.
Als iemand een IQ heeft van 130 of meer, noemen we die persoon hoogbegaafd.
Er zijn ook andere eigenschappen die mensen vaak bij hoogbegaafdheid vinden passen of die soms voorkomen bij hoogbegaafde mensen.
Er zijn geen duidelijke regels of testen daarvoor.
Je kunt online wel veel lijstjes vinden met dingen die bij hoogbegaafdheid horen.
Soms verschillen die erg van elkaar.
Daardoor is het moeilijk om precies te zeggen wat hoogbegaafdheid is.
Veel mensen hebben geschreven over hoogbegaafdheid of er onderzoek naar gedaan. Sommige van hen vinden dat we breder moeten kijken naar hoogbegaafdheid.
Ze zeggen dat het niet alleen om IQ gaat.
Maar daarover zijn wetenschappers het niet eens met elkaar.
Volgens de huidige wetenschap is iemand met een IQ van 130 of meer hoogbegaafd.
Daarom neem ik dit ook als maatstaf voor dit artikel.
Ik heb het in het artikel dus puur over intelligentie en IQ.
Ja leuk, maar wat is nou je argument?
Als we alleen kijken naar de officiële betekenis van hoogbegaafdheid, dan is dat geen achtergestelde positie.
In onze samenleving wordt hoge intelligentie juist gewaardeerd.
Mensen met een hoog IQ worden niet slecht behandeld om hun hoge IQ.
Ze worden bijvoorbeeld op basis van hun IQ:
- niet buitengesloten of gediscrimineerd,
- niet gezien als minder mens,
- niet hun vrijheid afgenomen,
- niet stilgehouden of genegeerd,
- niet gezegd dat ze een stoornis hebben of dat er iets ziek of verkeerd aan ze is,
- niet opgesloten,
- en niet gedwongen om in armoede te leven.
Kan je problemen ervaren vanwege je hoge intelligentie?
Kan je onder je niveau moeten leren of werken en kan dat vervelend zijn?
Of kan je daardoor teveel druk op jezelf leggen om te kunnen presteren?
Kan je hoge intelligentie ervoor zorgen dat je niet de hulp krijgt die je nodig hebt?
Dat je ondersteuningsbehoefte wordt genegeerd “omdat je slim bent en het dus allemaal maar moet kunnen”?
En kun je naast je hoge intelligentie toch neurodivergent zijn?
En moeten we daar over kunnen praten?
Ja. 100%.
Maar het is geen positie van discriminatie of onderdrukking van het systeem.
Het zijn problemen die komen door de waarde die we geven aan intelligent zijn.
Die is gebaseerd op de onderdrukking van mensen met een verstandelijke beperking.
Uiteindelijk zorgt dat ervoor dat we daar allemaal last van hebben.
Ook hoogbegaafde mensen.
Mijn ervaringen
Zelf ben ik niet hoogbegaafd.
Ik heb een zogenaamd disharmonisch IQ.
Dat betekent dat de onderdelen van het IQ bij mij te verschillend zijn om me een IQ-score te geven.
Maar bijna alles zit bij mij wel rond het niveau hoogbegaafdheid, op 1 of 2 punten na.
Dus ik denk dat ik hier wel uit eigen ervaring over kan spreken.
Ik kan goed leren, lees zeer snel, en ik kan goed verbanden leggen.
Ik heb het privilege om gezien te worden als een slim persoon.
Daarom nemen mensen me serieus.
Ik kon zonder ooit huiswerk te doen het gymnasium afmaken, en ik heb heel lang mijn autisme en ADHD weten te compenseren met mijn intelligentie.
Ik had toegang tot elke opleiding die ik maar zou willen.
Er zijn andere dingen die hier aan bij hebben gedragen (bijvoorbeeld dat ik wit ben en mijn klasse) maar intelligentie zeker ook.
En ja, ik had heftige psychische problemen in mijn jeugd, maar die hadden te maken met trauma en niet erkende ADHD en autisme.
Niet mijn intelligentie.
Wat mijn intelligentie hooguit deed, was die problemen verbergen, en ervoor zorgen dat mijn andere problemen niet werden herkend.
Want ik ben intelligent, dus ik moet het gewoon kunnen, toch?
Maar hoe zit het nou met de andere dingen die bij hoogbegaafdheid horen?
Online vind je veel lijstjes met eigenschappen die bij hoogbegaafdheid horen.
Die verschillen soms erg van elkaar.
Een paar dingen die ik tegenkwam waren:
- Snel overprikkeld of juist onderprikkeld
- Hyperactiviteit
- Rijke fantasie
- Hyperempathie
- Groot aanpassingsvermogen
- Hooggevoelig
- Perfectionistisch
- Snelle informatieverwerking
- Autodidactisch (zelflerend)
- Grote woordenschat
Sommige van deze eigenschappen zou je kunnen scharen onder neurodivergente ervaringen. Anderen niet.
Valt het je trouwens op dat de meeste van deze positief of ‘bijzonder’ zijn? Hoogbegaafde mensen kunnen net als ieder ander neurodivergent zijn.
Maar de hoge intelligentie zelf?
Dat is niet neurodivergent.
Om te vergelijken: eigenschappen die horen bij een verstandelijke beperking.
In de tussentijd zijn dit dingen die je tegenkomt als je zoekt naar eigenschappen die je vaak ziet bij mensen met een verstandelijke beperking:
- Leerachterstanden en motorische achterstanden
- Gezondheidsproblemen
- Probleemgedrag, agressie
- Moeite met emotieregulatie
- Verslaving
- Impulsiviteit
- Problemen met dagelijkse dingen zoals verzorging, plannen en omgaan met geld
- Hechtingsproblemen
- Criminaliteit
- Psychische problemen
- Sociale problemen
- Laaggeletterdheid: moeite met lezen en schrijven
Dat klinkt heel anders dan het vorige lijstje, toch?
Zie je wat een verschil hier tussen zit?
Niet alleen in wat er wordt genoemd, maar ook in hoe het wordt gezegd?
De problematische geschiedenis van IQ
Wat we normaal en goed vinden in ons denken, functioneren, communiceren, informatie verwerken enzovoorts, noemen we neuronormativiteit.
Intelligentie hoort daar ook bij.
In de geschiedenis is dit vaak gebruikt om bepaalde groepen mensen minder mens te maken of te onderdrukken.
Daar zijn veel voorbeelden van.
Niet alleen van mensen met een verstandelijke beperking of andere neurodivergente mensen, maar ook Zwarte en bruine mensen.
Daarom is dit idee niet alleen verbonden aan validisme, racisme en eugenetica: het is onderdeel van de kern ervan.
Als we het over intelligentie en privilege en onderdrukking hebben, moeten we het ook hier over hebben.
Het is de reden dat een hoge intelligentie nog altijd een positie is van privilege (voordeel), en niet van onderdrukking.
Mensen die intelligent zijn, zijn in de geschiedenis altijd als waardevoller behandeld.
Intelligentie is iets wat we zien als gewenst binnen het systeem van neuronormativiteit.
IQ en racisme
Vroeger (en nog steeds, trouwens) dachten witte mensen dat je ras invloed had op hoe slim je was.
Al honderden jaren wordt dit als wapen gebruikt om geracialiseerde mensen hun rechten te ontnemen en weg te zetten als minder mens.
Geracialiseerde mensen zijn mensen die anders worden bekeken door de bril van ras, zoals Zwarte en bruine mensen.
Vaak wordt daar nepwetenschap bij gebruikt.
Sommige onderzoekers gebruikten bijvoorbeeld de grootte van je schedel om dit te bewijzen.
Ook verschillen in IQ-testen tussen groepen werden -en worden- gebruikt om te bewijzen dat geracialiseerde mensen minder slim en minder waard zouden zijn.
Deze ideeën zijn gebaseerd op racisme, niet op echte wetenschap.
Er is geen bewijs dat je ras invloed heeft op je intelligentie.
Ras is een sociaal construct.
Dat betekent dat het biologisch niet bestaat, maar dat we doen alsof en geloven dat het bestaat.
En dat zorgt ervoor dat geracialiseerde mensen als minder worden behandeld dan witte mensen.
IQ en eugenetica
Aan het begin van de 20e eeuw dachten sommige wetenschappers dat mensen met een verstandelijke beperking minder waard waren.
Ze vonden dat deze mensen een gevaar waren voor de samenleving.
Ze geloofden dat dingen zoals criminaliteit, gedrag, seksualiteit en intelligentie erfelijk waren.
Daarom wilden sommige wetenschappers wetten maken om mensen met een laag IQ te beperken.
IQ-tests werden gebruikt om te bepalen wat voor leven iemand mocht hebben.
Wetenschappers en politici labelden mensen met een verstandelijke beperking als ‘zwakzinnig’.
Zo bepaalden ze wie als ‘normaal’ werd gezien en wie bepaalde rechten kreeg.
Mensen met een laag IQ werden daardoor massaal in instellingen geplaatst.
Of ze werden gesteriliseerd, zodat ze geen kinderen konden krijgen.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden ze op grote schaal vermoord.
IQ-testen zelf zijn ook bevooroordeeld
Intelligentie is ingewikkeld. Er zijn veel soorten en lagen van intelligentie.
Onderzoek laat zien dat het moeilijk is om intelligentie goed te meten.
Je kunt oefenen voor een IQ-test en daardoor een hogere score halen.
Als je ziek bent of slecht hebt geslapen, kan je score wel 20% lager zijn.
Ook als je geen goed onderwijs hebt gehad of arm bent, kan je IQ lager uitvallen.
Je IQ kan ook veranderen tijdens je leven.
Daarom is een IQ-test niet altijd betrouwbaar.
Een IQ-test meet daarnaast maar een klein deel van je intelligentie.
IQ-tests zijn gemaakt vanuit een Westers idee van kennis en slimheid.
Maar er zijn ook andere vormen van intelligentie, zoals inheemse kennis of wijsheid door levenservaring.
Door al deze dingen krijgen witte, rijke mensen zonder beperking en met goede opleidingen vaker een hogere IQ-score.
Zij worden dan sneller als hoogbegaafd gezien, ook al zijn ze niet altijd slimmer dan anderen.
Hoogbegaafdheid is neurotypisch
Als je naar hoogbegaafdheid kijkt zoals het meestal wordt vastgesteld, met een IQ van 130 of hoger, dan is het geen positie van systemische onderdrukking.
Een hoog IQ wordt vaak gezien als iets goeds.
Mensen vinden het belangrijk en bijzonder.
Het zorgt voor meer kansen in je leven.
Mensen met een hoge IQ-score worden serieuzer genomen dan mensen met een lage IQ-score.
Hoogbegaafdheid hoort bij dezelfde systemen van privilege en onderdrukking (voordeel en nadeel) als bijvoorbeeld neurotypisch en neurodivergent zijn.
En de geschiedenis laat zien dat het een positie van privilege is binnen die systemen.
Daarom is het geen neurodivergentie.
Is het onderdeel van de diversiteit van onze breinen (neurodiversiteit?) Jazeker.
Kan je ondersteuningsbehoefte niet erkend worden omdat je hoogbegaafd bent? Ja.
Kan je andere problemen ervaren door je hoogbegaafdheid? Ja.
Zijn die problemen net zo goed gebaseerd op de waarde die we geven aan een hoge intelligentie?
En zijn die uiteindelijk negatief voor ons allemaal?
Ja.
Maar een (zeer) hoge intelligentie op zichzelf is niet neurodivergent.
Het is neurotypisch.
Dat je privilege hebt betekent niet dat je een slecht persoon bent.
Het gaat er om wat je met je privilege doet.
Gebruik je je privilege om op te komen voor de mensen die het meest onderdrukt worden en hun stemmen te versterken?
Gebruik je het om deze systemen af te breken?
Of gebruik je je privilege om deze juist te versterken?
Bronnen:
- How white nationalists mobilize genetics, Panovsky et al, 2023.
- Group differences in IQ are best understood as environmental in origin, Nisbett et al, 2012
- Race, IQ, and the search for statistical signals associated with so-called “X”-factors: environments, racism, and the “hereditarian hypothesis”, J. M. Kaplan, 2014
- The eugenic origins of IQ testing, A. Reddy, 2008
- Eugenic intelligence, P. Levine, 2017
- Wel of niet testen op hoogbegaafdheid? Giftedpeople.eu
- Neuroqueer Heresies, N. Walker, 2021.
- Neuroqueer, the writings of dr. Nick Walker
- Working definition of ableism, T. L. Lewis, 2022
- Politics of Eugenics, A. Spektorowski and L. Ireni-Saban, 2013
- Wat is een verstandelijke beperking? HandicapNL
- IQ as eugenics, E. Brooks
Heel helder. Dankjewel.
Ik ben het in grote lijnen met je eens ( als niet hoogbegaafde autist). Het enige waar ik denk misschien is dat de uitzondering is geen hulp krijgen omdat je als slim gezien wordt. Daar wringt het een beetje met spanningsveld tussen neurotypisch of niet,denk ik. Maar vooral veel voer om over na te denken, bedankt voor je harde werk
Kijk, in dit artikel houd ik natuurlijk een best nauwe definitie van hoogbegaafdheid aan (dit is echt puur omdat er geen wetenschappelijke consensus over is of duidelijke diagnostische criteria), maar je kunt natuurlijk als je hoogbegaafd bent op andere manieren neurodivergent zijn of neurodivergente ervaringen hebben. En je hoeft niet gemarginaliseerd te zijn om ergens problemen mee te ervaren. Maar is het echt een achtergestelde positie zoals een verstandelijke beperking dat is?
Verhelderend en heel zorgvuldig geanalyseerd. Waardevol, bedankt.