Neurodiversiteit: de belangrijkste termen op een rij
19 maart 2023Sinds ik bezig ben als neurodiversiteitsactivist en blogger valt het me op hoe veel mensen er zijn die niet goed lijken te weten waar veel van de basistermen die we gebruiken vandaan komen. En wat ze nou echt betekenen. Ook mensen uit onze eigen gemeenschap en experts. Zo las ik laatst een artikel waarin de term ‘neurodivergente stoornis’ voorkwam: dit is technisch gezien onmogelijk. Mensen hebben daarnaast vaak een smaller idee van wat neurodiversiteit en neurodivergentie eigenlijk is, terwijl beide termen specifiek ontworpen zijn om zo inclusief mogelijk te zijn.
Vanwege de – wat de naam al zegt – enorme diversiteit, is het dus ook heel moeilijk om generaliserende uitspraken te doen over neurodivergente mensen. Maar dit gebeurt nog steeds heel vaak! Vorige maand las ik op LinkedIn bijvoorbeeld van een ‘neurodiversiteitsexpert’ dat neurodiverse teams 30% beter presteren. Hoe meet je dat als elke combinatie van neurodivergente en neurotypische mensen een neurodivers team kan vormen?
Als jullie je wel eens afvragen wat me ’s nachts bezighoudt: dit is het. Dus dan schrijf ik het maar op. Daarom hier een lijstje met termen die ik veel gebruik en hun betekenis. Ik wil nog een langere woordenlijst maken, zie dit alvast als een voorproefje.
Neurodiversiteit
Neurodiversiteit is een brede parapluterm voor alle onderlinge verschillen in onze breinen – bijvoorbeeld verschillen in leren, prikkel- of informatieverwerking, of karakter. Net als dat genderdiversiteit onze verschillen in gender omschrijft, en biodiversiteit de verschillende vormen van leven in een ecosysteem, is neurodiversiteit een omschrijving voor de onderlinge verschillen in onze hersenen. Daar valt dus eigenlijk iedereen onder – ook neurotypische mensen.
Volgens dit concept zijn deze verschillen niet ‘minder dan’, maar een natuurlijke vorm van diversiteit en heeft elk brein evenveel waarde en evenveel recht om op een authentieke en gelijkwaardige manier te bestaan.
Het concept van neurodiversiteit is bedacht door Autistische mensen op internetforums in de jaren 90, en voor het eerst in een wetenschappelijke setting gebruikt socioloog Judy Singer. Het is een Nederlandse vertaling van het woord ‘neurodiversity’.
Neurodivergent
Neurodivergent is een parapluterm voor alle mensen wiens brein afwijkt van de heersende norm. Deze term is bedacht door meervoudig neurodivergente activist Kassiane Asasumasu, die autistisch en ADHD’er is en epilepsie heeft. Hen wilde een neutrale term die hun gehele brein omschreef. Neurodivergent wordt ook wel eens afgekort tot ‘ND’.
Hier duiken we een beetje dieper in de theorie achter de neurodiversiteitsbeweging en het zogenaamde pathologie-paradigma, wat bijvoorbeeld gebruikelijk is in de DSM: het idee dat er een ‘normaal’ stel hersens bestaat, en een ‘normale’ manier om te functioneren. Dat paradigma is gebaseerd op kapitalisme en white supremacy. Als je niet op die manier functioneert, of als je brein anders is, word je gezien als gestoord, ziek of minderwaardig. De neurodiversiteitsbeweging erkent met het concept van neurodivergentie het idee dat mensen niet gestoord zijn omdat hun brein anders is dan de norm. Het is daarom geen medische term, maar een identiteit.
Veel mensen denken dat neurodivergent ‘autisme en/of ADHD’ betekent. Soms wordt dyslexie er ook bij gerekend. Maar de term is veel breder dan dat. Ook bipolair, Tourette, epilepsie, verstandelijke beperkingen, het syndroom van Down, NAH, persoonlijkheidsstoornissen, dyspraxie, schizofrenie, dyslexie, dyscalculie, depressies, eetstoornissen, (C)PTSS, DIS/AGDS, cerebrale parese, en meer, vallen onder deze parapluterm.
‘Niet-diagnosticeerbare’ verschillen zoals hoogbegaafdheid, introversie, synesthesie, of hoog- en laaggevoeligheid vallen ook onder de paraplu van neurodivergentie.
Neurotypisch
Dit is een Engelse vertaling van het woord ‘neurotypical’. Neurotypisch is een term voor iemand wiens brein aansluit bij de heersende norm waarop onze samenleving is ingericht. Neurotypisch wordt ook wel afgekort tot NT of NT’er voor neurotypisch persoon. Dit woord is waarschijnlijk bedacht door de Autistische activist Laura Tisoncik. Het wordt vaak gebruikt om het woord ‘normaal’ te vermijden: alle onderlinge verschillen in onze breinen zijn immers normaal.
Neurotypische en neurodivergente mensen vallen samen onder de paraplu van neurodiversiteit.
Neurotype
Neurotype betekent een ’type’ brein, bijvoorbeeld een neurotypisch brein of een autistisch brein.
Neurodivers
Het woord neurodivers wordt gebruikt om een groep mensen aan te duiden met verschillende neurotypen. In een neurodiverse groep kunnen ook neurotypische mensen zitten. Dit is bijvoorbeeld een neurodiverse groep:
Autisme
Bipolair
ADHD
Epilepsie
Maar dit is ook een neurodiverse groep:
Neurotypisch
Neurotypisch
Autisme
Neurotypisch
Allistisch
Allistisch is een Engelse vertaling van het woord ‘allistic’ en betekent ‘niet-autistisch’. Deze term is bedacht door de autistische activist Andrew Main in 2003.
Let op: Het betekent niet hetzelfde als neurotypisch. Een allistisch persoon hoeft niet per sé neurotypisch te zijn, maar een neurotypisch persoon is per definitie altijd ook allistisch.
Bijvoorbeeld: iemand die dyslectisch is maar niet autistisch, is allistisch, maar niet neurotypisch.
Validisme
Dit betekent: de stigmatisatie, marginalisatie of discriminatie van iemand met een geestelijke, fysieke of verstandelijke functiebeperking, op grond van diens functionele of mentale status.
Hier valt ook de stigmatisatie, marginalisatie of discriminatie van neurodivergente mensen onder.
Het woord validisme is een vertaling van het Engelse woord ‘ableism’ en werd in 1988 in Nederland geïntroduceerd door gehandicaptenrechtenactivist Yvette den Brok, en is gebaseerd op de term ‘invalide’. Den Brok doelde daarbij op de manier waarop een bepaald type lichaam en geest meer gewaardeerd wordt door de samenleving, dan anderen. Uit de gehandicaptenrechtenbeweging is de neurodiversiteitsbeweging ontstaan in de jaren ’90.
Validisme valt niet los te zien van andere vormen van onderdrukking. Het is gebaseerd op eugenetica en anti-Zwart racisme. Kortgezegd: het idee dat witte, heteroseksuele, jonge, mannelijke en/of niet-gehandicapte mensen, meer waard zijn dan anderen.
Lees ook mijn artikel over verschillende soorten validisme. Of check de uitgebreidere uitleg over validisme van Claire van den Helder.
Medisch model
Een term uit de sociologie. Binnen de context van neurodiversiteit: het medische model gaat er van uit dat de verschillen in onze breinen ziektes of stoornissen zijn die genezen of opgelost moeten worden of zich moeten aanpassen aan de neurotypische norm.
De DSM (het handboek waarmee geestelijke diagnoses worden gesteld), de geestelijke gezondheidszorg en de medische wetenschap zijn over het algemeen gebaseerd op het medische model.
Sociaal model
In de context van neurodiversiteit gaat dit model er vanuit dat de verschillen in onze breinen even veel waard zijn en neurodivergente mensen dus niet meer of minder waard zijn dan neurotypische mensen.
De beperkingen die neurodivergente mensen ervaren worden veroorzaakt door een samenleving die gebouwd is voor neurotypische mensen. En die neurodivergente mensen buitensluit.
Als gevolg hiervan is de samenleving ontoegankelijk en dus validistisch naar neurodivergente mensen.
Eigenlijk is ieder brain toch uniek! We hebben allemaal patronen/gewoontes aangeleerd door onze conditionering/opvoeding/maatschappij. Wat door de ene persoon aangeleerd is kan voor een ander als bijzonder of onbekend worden ervaren. Naarmate we ouder worden en met verschillende mensen en gewoontes/gedragingen/patronen in aanraking komen en we ons daar nieuwsgierig voor open stellen zonder te oordelen, kunnen we zelf kiezen wat echt bij ons past. Zo kan ieder persoon de patronen/gewoontes handigheidjes ontwikkelen die bij hem/haar past om zo functioneel en gelukkig mogelijk te zijn. Onbekend maakt onbemind en bekend maakt bemind. Zo ontwikkelen we een groei mindset, wat uiteindelijk een mooiere samenleving kan creëren zonder buitensluiting van een groep en iedereen persoon zichzelf kan/mag en durft te zijn.
Ik krijg de neiging te gaan juichen. Zo blij ben ik met jouw duidelijke uitleg. Ik geniet en leer veel van jouw blog. Ik loop in mijn werk in het onderwijs tegen zoveel muren, onbegrip, te weinig kennis, verkeerde benadering en schadelijke “oplossingen” op. Ik ben zelf een laat gediagnosticeerde ADH’er. Pas rond mijn 40e en ik ben nu bijna 50 jaar. Ik zeg ADH’er i.p.v. ADHD’er. Ik heb namelijk een groeiende aversie tegen die laatste D in de term en gebruik dus liever ADH’er. Ook ben ik moeder van een ADH’er met Dyslexie en een partner met Dyslexie. Ik en mijn zoon zijn hoog sensitief. En ik heb het vermoeden dat onze zoon ook nog Meer- danwel Hoogbegaafd is. Ik zie zoveel neurodiversiteit bij kinderen en de neurodivergente kinderen worden allemaal geperst in de neurotypische norm. Er wordt gewerkt vanuit het puur medische model in plaats vanuit het sociale model. En dit werkt averechts voor kinderen met alle gevolgen van dien nu en in hun verdere leven. Daar heb ik helaas zelf meer dan genoeg ervaring mee. Ik denk er zelfs over uit het onderwijs te stappen om over te schakelen naar kinderen coachen vanuit het sociale model. Want het onderwijs systeem is kapot, ouderwets en niet passend voor 80% van de leerlingen. Ik wil met mijn coaching ze laten zien dat ze mogen en kunnen zijn wie ze zijn. Want iedereen is zijn eigen bijzondere persoon. Of je nu NT of ND bent. Kinderen hun kwaliteiten (weer) laten stralen, dat is mijn passie. Ikzelf heb ook PTSS door een leven lang masken om maar in de norm te passen die mij niet past. Een leven lang te horen krijgen dat ik niet normaal, te luid, te lui, te dom, te gevoelig, te … etcetera ben. Een leven lang niet snappen waarom de dingen mij niet lukken en anderen wel met allerlei burn outs, bore outs, traumatische ervaringen en PTSS tot gevolg. LL zijn mijn initialen die werden gebruikt om mij te bestempelen “LL! Leren Luisteren, LL! Lullige Loewietje en dergelijke benamingen. Ik wil dat kinderen en de maatschappij leren dat ieder brein er mag zijn en ieder brein zijn kwaliteiten heeft, ieder brein anders is en dat dat helemaal oké en juist prachtig en bijzonder is. En ik zal heel graag naar jouw uitleg verwijzen, want beter had ik het niet kunnen verwoorden. Ga zo door! Want het is (helaas) keihard nodig om mensen bewust te maken en te informeren op de juiste manier.
💖💖💖💖💖💖💖