Wat is validisme, en 5 voorbeelden hiervan
27 april 2021Validisme betekent: stigmatisering, marginalisering of discriminatie van iemand met een fysieke, geestelijke of verstandelijke functiebeperking, op grond van diens functionele of mentale status.
Validisme is de Nederlandse vertaling van het woord “ableism”.
Discriminatie op welke grond dan ook is verboden volgens artikel 1 van de grondwet. De politiek en mensenrechtenorganisaties zijn bezig om de grondwet te wijzigen om hier expliciet het woord “handicap” aan toe te voegen.
Ondanks dat het verboden is komt deze vorm van discriminatie overal voor.
Verschillende soorten stigmatisering
Validisme, net als racisme, neemt vele vormen aan. Dit is op vele manieren een probleem in onze samenleving. Eerder schreef ik al een artikel over validisme in onze taal.
In dit artikel ga ik het over vijf soorten validisme hebben:
- Institutioneel validisme
- Geïnternaliseerd validisme
- Interactioneel validisme
- Stigmatisering in de media
- Validisme in de zorg
Uiteraard zijn er nog ontelbaar meer vormen, die elkaar ook overlappen. Daar ga ik het ongetwijfeld ook nog een keer over hebben.
1. Institutioneel validisme
Institutioneel validisme (ook wel systemisch validisme genoemd) is de stigmatisering van mensen met een handicap in onze samenleving. Zoals bijvoorbeeld in wetgeving of overheidsinstanties. Vaak draait dit om het vraagstuk van toegankelijkheid. Het is bijvoorbeeld nog steeds geen gegeven dat kantoren, horecagelegenheden, winkels, het openbaar vervoer en overheidsgebouwen rolstoeltoegankelijk zijn. Of dat deze toegankelijk zijn voor mensen met een afwijkende prikkelverwerking.
Onze overheid is ook validistisch. Pas sinds de coronacrisis is er een gebarentolk aanwezig. Hiervoor waren persconferenties dus niet toegankelijk voor doven, slechthorenden of mensen met een auditieve verwerkingsstoornis.
De berichtgeving tijdens de coronacrisis is ook validistisch. Deze is namelijk vaak erg lastig te begrijpen. Ook voor mensen zonder een beperking.
Wetgeving kan ook validistisch zijn. Zo zijn er verplichte discriminatoire rijbewijskeuringen voor autistische mensen. Als je een psychische of fysieke beperking hebt mag je vaak geen ei- of zaadcellen doneren. Ook maken instanties het je vaak heel lastig als je bijvoorbeeld een kind wilt adopteren.
2. Geïnternaliseerd validisme
Geïnternaliseerd validisme is misschien wel de geniepigste uit de lijst.
Dit zijn verinnerlijkte stigmatiserende denkbeelden van mensen die zelf een functiebeperking hebben. Een triest resultaat van hoe het validisme om ons heen doorsijpelt tot in ons innerlijk.
Een voorbeeld hiervan is bijvoorbeeld het hebben van minderwaardigheidsgevoelens die gerelateerd zijn aan je beperking; bijvoorbeeld de gedachte dat omdat je autistisch bent, je dus geen empathie hebt. Hierdoor ga je zelf geloven dat je minder waard bent dan een ander, omdat je een psychische of fysieke functiebeperking hebt. Of dat het normaal is, dat de samenleving je buitensluit.
Geïnternaliseerd validisme kan zich ook uiten in superioriteitsgevoelens. Bijvoorbeeld jezelf functioneringslabels toekennen. Daarmee laat je jezelf beter voelen dan een ander met een volgens jou “lager” functioneringslabel. In mijn artikel over functioneringslabels ga ik hier dieper op in.
3. Interactioneel validisme
Deze vorm van validisme heeft betrekking op onze sociale omgang. Een goed voorbeeld van interactioneel validisme is bijvoorbeeld dat mensen die in een rolstoel zitten, vaak worden genegeerd, en in plaats daarvan vragen aan een “begeleider” worden gesteld, zelfs al zegt een rolstoel helemaal niets over je psychische staat.
Andere vormen van interactioneel validisme zijn bijvoorbeeld ‘kinds’ doen naar mensen met een psychische of verstandelijke beperking, of mensen niet serieus nemen, omdat ze toevallig autistisch zijn.
Validisme in onze taal is ook een vorm van interactioneel validisme. Hieronder vallen bijvoorbeeld de woorden gek, achterlijk, debiel, gestoord, of het schelden met ziektes.
4. Stigmatisering in de media
Voorbeelden van validisme in de westerse media zijn bijvoorbeeld “supervillains” uit blockbusters met een duidelijke fysieke of psychische beperking. De James Bond-villains hebben hier met name een handje van, maar ook bijvoorbeeld in veel superheldenfilms of boeken zijn de slechterikken vaak mensen met een functiebeperking.
Zogenaamde “inspiration porn”-filmpjes op sociale media, waarbij iemand met een beperking wordt neergezet als inspiratie, zijn ook validistisch, omdat ze een eenzijdig en stigmatiserend beeld geven van mensen met een handicap, en bovendien deze mensen vaak uitbuiten voor geld.
Voorbeeld: Ik heb een bindweefselaandoening waardoor ik moeite heb met een potlood vasthouden, terwijl ik kunstenaar ben. Je kan begrijpen dat dit heel naar en fysiek en mentaal heftig voor mij is. Je wilt niet weten hoe vaak ik heb gehoord dat ik dan maar zou moeten leren tekenen met mijn mond of voeten, omdat iemand een of ander filmpje heeft gezien op Facebook. Vreselijk irritant.
Mensen met een beperking bestaan niet voor jouw entertainment, royalties, kijkcijfers of dopamineshotje op Facebook.
5. Validisme in de gezondheidszorg
Validisme is overal. Ook op een plek waar het eigenlijk niet zou moeten bestaan: de zorg. Helaas.
Eigenlijk is ons hele zorgverzekeringsstelsel validistisch. Je krijgt namelijk alleen zorg als een dokter vindt dat er iets aan de hand is. Is dat niet zo? Dan krijg je dus geen zorg, of wordt deze niet vergoed. Daarnaast maken zorgverzekeraars lijsten van welke medicijnen en zorg wel worden vergoed en onder welke diagnosestelling, en welke niet. In de GGZ is dit ook zo. Geen diagnose? Dan kan je psycholoog niet declareren bij de zorgverzekeraar.
Het is sowieso al een probleem: serieus genomen worden door artsen. Als je een psychische beperking hebt naast een fysieke beperking nog meer. Daarnaast liggen (de juiste) diagnoses niet altijd voor het oprapen, vooral als je geen witte man bent.
Je zou kunnen beargumenteren dat het eigen risico ook marginaliserend is naar mensen met een beperking, omdat je daarmee in feite bestraft wordt door ziek te zijn.
Het feit dat bijvoorbeeld voorzieningen zoals de Wajong, maatschappelijke hulp, ambulante begeleiding etcetera, bewust ontoegankelijk worden gemaakt voor de mensen voor wie het bedoeld is om geld te besparen en om “fraude” te bestrijden is ook validistisch. Want mensen met een handicap zijn geen uitkeringstrekkers, al worden ze wel zo behandeld door de overheid.
Dankjewel zo erg voor dit artikel. Ik heb zelf autisme met een leerstoornis erbij. Ik had een bijbaantje bij de karwei maar ben helaas ontslagen door hun verwoording van dat ik niet goed kan “‘multitasken”. Terwijl ik 100% zeker weet dat dat komt door het feit van mijn autisme diagnosis. Ik kon mij erg vinden in dit artikel en ik ben erg blij dat je de tijd hebt genomen om dit te schrijven!
Bedankt voor de duidelijke informatie. Ik wist niet dat dat zo heette. De zus van mijn vader doet dat bij mij. Zij voelt zich superieur en kan er niet tegen dat ik haar zorg niet wil. Omdat ik mezelf best kan redden. Dus dan krijg ik dat toontje. En haar praatjes. Dan wordt ze heel neerbuigend.
Het ging zo ver dat tante mijn karakter begon af te zetten tegen dat van mijn overleden zusje. Mijn zus zou dat vreselijk hebben gevonden denk ik.
Wat vervelend. Ik was gister op een verjaardag van mijn nichtje en mijn tante doet ook altijd ontzettend ingewikkeld. Ik heb autisme en na een paar uur in de tuin hebben gestaan tussen alle mensen en muziek ging ik even naar binnen. (Lichtelijk overprikkeld) toen kwam mijn tante vragen waarbij aan het doen was. Ik antwoordde met “even weg gaan bij de muziek vandaan”. Een eerlijk antwoord zonder verdere vraag er in maar ze voelde zicht blijkbaar aangevallen en zei: “doe niet zo raar” en “Het gaat echt niet uit hoor!”
Pffff
In de jaren dat ik als minderwaardig bekeken mens op een Sociale Werkplaats werkte hadden wij, personeel op de werkvloer, constant te maken met validatie door de baasjes en onderbaasjes. Dat was wel even wennen, dat minderwaardige taalgebruik naar mijn collega’s en mij toe. Zelf had ik namelijk al een heel werkzaam leven achter de rug in de administratie en ook in het zware werk. Zoals zovelen die daar belandden al een heel leven achter de rug hadden, zich ergens anders kapot hadden gewerkt.
Vanwege de constante validatie heb ik ook ontslag genomen. Na een jaar of tien kon ik het niet meer ondergaan om als een debiel te worden behandeld door de werkleiders elke dag. Ook het seksisme, de discriminatie en het racisme daar. De hel werd het op den duur! En dat gebeurt dus in een bedrijf van de Gemeente!
Het was frappant dat eigenlijk alle collega’s hun mond erover houden. Ze zijn afhankelijk van zo’n werkbedrijf omdat niemand anders hen meer hebben wil. Dus moeten ze alles lijdzaam ondergaan.
Ik ben niet de enige die ontslag heeft genomen om die reden. Minimaal vijf collega’s hebben zonder uitzicht op ander werk er ontslag genomen omdat er niet te werken was, we werden behandeld als idioten.
Validisme bedoel ik natuurlijk. Sorry voor de typefout.
Ik wil je ervaring niet minimaliseren want die is natuurlijk heftig en het spijt me dat je te maken hebt gehad met validisme op je sociale werkplaats. Ik wil echter wel even zeggen dat woorden als debiel en idioot ook validistisch zijn. Wat is een debiel en een idioot? Is dat niet een stigmatiserend woord voor mensen met een verstandelijke beperking?
Ja,dat klopt
Als jij mensen met een verstandelijke beperking als debiel of idioot wil zien dan kun die woorden wel stigmatiserend noemen ja.
Zelf zie ik verstandelijk beperkten niet als beperkt. Ze kunnen alleen andere dingen die de meeste andere mensen niet kunnen. Zoals eindeloos geduld hebben met mensen die zichzelf als normaal bestempelen en die zichzelf over de ‘beperkten’ ontfermen en daar oneindige dankbaarheid voor terugeisen.
‘Debiel’ en ‘idioot’ zijn verouderde medische termen voor mensen met een verstandelijke beperking, dus ja, in deze context is dit validistisch zelfs als jij deze mensen niet zo ziet of die link niet legt.
Waarom wordt in het artikel expliciet ‘witte man’ gebruikt ? Over validisme gesproken. Ik ben een witte man met autisme ik loop ook tegen validisme aan en de juiste psychische hulp vinden was ook voor mij niet makkelijk ! Ik wil u verzoeken het stukje over ‘witte man ‘ weg te halen zeer kwetsend !
Als witte man kan je natuurlijk validisme ervaren en het betekent niet dat je leven daardoor makkelijk is. Wat ik probeer te zeggen is dat als je bijvoorbeeld naast validisme ook racisme of seksisme ervaart, dat dat validisme nog verder kan versterken en hulp vinden (wat zoals je zelf ervaren hebt voor witte mannen ook al erg moeilijk kan zijn) nóg moeilijker kan maken. Het betekent niet dat het leven als witte man daarom makkelijk voor je is (geweest), dat je validisme niet erg is of dat hulp vinden makkelijk is. Het betekent alleen dat je huidskleur of gender geen extra rol hebben gespeeld daarin en het je niet nóg moeilijker hebben gemaakt.
Ik word bijvoorbeeld regelmatig niet serieus genomen bij de dokter omdat ik geen man ben. Dingen waar ik last van heb worden gegooid op bijvoorbeeld hormonale schommelingen. Ook heb ik seksuele opmerkingen gekregen van dokters. Daarnaast is het een feit dat medisch onderzoek voornamelijk uitgevoerd wordt op witte mannen. Als je bijvoorbeeld een donkere huid hebt is de kans groter dat een huidaandoening bij jou niet goed herkend kan worden. En ziektes als endometriose (wat alleen bij mensen met een baarmoeder voor komt) worden nog steeds maar moeilijk gediagnosticeerd. Om deze redenen kan het nóg moeilijker voor mensen die geen witte man zijn om hulp te vinden. Jij kan natuurlijk ook niet serieus genomen worden door dokters, moeite hebben gehad met hulp vinden of validisme ervaren en dat is net zo onacceptabel, maar in jouw geval is in ieder geval je huidskleur of gender niet de oorzaak daarvan.
Bekend is ook inmiddels dat het medisch onderzoek vooral op volwassen mannen wordt gedaan – vrouwen zijn lastiger, met al die hormonale schommelingen. Dat komt uiteraard ook voort uit het feit dat artsen vroeger vooral man waren. Naar kinderen is ook veel minder onderzoek gedaan.
Ik voel me zo gehoord door dit artikel. Dank je wel voor het schrijven.
Ik vind het absurd dat je een test moet doen als autist of ADHD’er als je wilt leren autorijden. Omdat je niet “te” autistisch of ADHD mag zijn.
Vooral het punt over de gezondheidszorg raakt mij zo. Door mijn ADHD moet ik ieder jaar 385 euro ophoesten, allerlei declaraties invullen en formulieren verzamelen om ook nog eens mijn eigen bijdrage van 250 euro te krijgen, en dit allemaal zonder ook maar één dokter gezien te hebben.
Ook wilde ik mij laten steriliseren omdat ik geen kinderwens heb en elke andere vorm van anticonceptie voor mij niet werkt vanwege de reactie gevoeligheid van mijn hormonen, maar kreeg ik van de arts in het ziekenhuis te horen dat het niet kon omdat vanwege mijn “impulsieve” gedrag ik mij 100% nog wel zou bedenken. Hoe stereotyperend wil je het hebben. Ik was woedend.
Mijn pa is een niet gediagnosticeerd autist en kreeg later de ziekte van Parkinson. Hij heeft nog jaren met die ook die ziekte prima auto gereden. Al lang niet meer door zijn ziekte, maar niet door autisme.
In ieder geval merken mensen als duidelijk veel trekken van autisme. En ik ken meer mensen met autisme die auto rijden.
Vergeet validisme in het (speciaal) onderwijs niet.
Zoveel geweld meegemaakt naar leerlingen door ‘bevoegde’ docenten.
En uitstroom vanuit speciaal onderwijs naar regulier wordt je bijna onmogelijk gemaakt, tenminste wel op de school waarop ik gezeten heb.
Vaak zijn het ‘hulpverleners’ die het meeste schade toebrengen.