Autisme, ADHD en werk: mijn verhaal en tips
28 december 2022Er is in de laatste jaren meer aandacht gekomen voor toegankelijkheid op de werkvloer, maar het is nog steeds erg slecht. Dat is te zien in cijfers. Volgens het Nederlands Autisme Register heeft meer dan de helft van de autisten in Nederland geen betaald werk. Ook ADHD’ers zijn vaker werkloos, gemiddeld lager opgeleid, stoppen vaker met studeren, wisselen vaker van baan en verdienen minder.
Veel neurodiversiteitsexperts proberen autisme en ADHD te profileren als een superkracht op de werkvloer. Ik heb wel eens uit de lucht gegrepen cijfers gezien op LinkedIn dat neurodiverse teams 30% productiever zijn. Eigenlijk is zoiets natuurlijk niet te meten. De realiteit is dat autisme en ADHD je vooral anders maakt dan anderen. Niet beter of slechter. In sommige dingen zijn we beter, in andere dingen minder goed. Dat hangt ook af van de persoon. Maar in deze, voor ons vaak ontoegankelijke samenleving die ingericht is voor neurotypische mensen zijn zowel autisme en ADHD wel een beperking. Wij passen daarom vaak niet in een traditionele werksetting. Desondanks hebben we natuurlijk net zo veel recht op een toegankelijke werkplek met zo weinig mogelijk hindernissen als ieder ander!
Ik focus me in dit artikel niet op sociale voorzieningen zoals reïntegratietrajecten, indicatie banenafspraak, wajong, de participatiewet, sociale werkplaatsen, spoor 2, etcetera. Dat komt simpelweg omdat ik zelf geen ervaring heb met deze dingen. Ook heb ik hier nooit aanspraak op kunnen maken omdat ik ’te goed functioneer’. Ik kan dus ook niet uit eigen ervaring zeggen of dit goed of niet goed is voor je. Ik ben voorzichtig met dit soort dingen aanraden omdat er vaak problemen mee zijn en sociale voorzieningen steeds meer worden afgebroken.
Je waarde is niet je productiviteit
Allereerst is het belangrijk om te zeggen dat niet iedereen kan werken. Dat is oké. Ik kan dat met aanpassingen wel, maar dat is een privilege. Sommige mensen kunnen alleen parttime werken. Anderen helemaal niet. Ook als je dezelfde diagnoses hebt als ik betekent dat niet dat je op hetzelfde niveau en hetzelfde tempo kan werken als ik. Je waarde is niet gekoppeld aan je productiviteit, ook al wil de samenleving dat je soms doen geloven. Je bent niet minder als persoon als je niet kunt werken. Dat je minder bijdraagt aan de samenleving als je geen betaald werk hebt is ook een fabeltje.
Naast toegankelijker werk moeten er ook betere sociale voorzieningen komen, zodat de mensen die niet kunnen werken niet in armoede worden gedwongen. De afbraak en steeds strengere regelgeving van sociale vangnetten is net zo’n groot probleem als ontoegankelijk werk. Dat moet beter.
Autisme, ADHD, werk en ik: een eeuwige struggle
Mijn eerste baantje was bij een callcentrum. Ik was een jaar of 18, en ik werd na drie weken ontslagen met het advies om ‘eerst even wat minder depressief te zijn.’ Ik had toen nog geen diagnoses of psychische hulp. De jaren die daarop volgden wisselden de baantjes zich af. Op een bepaald punt had ik in één jaar tijd 7 verschillende werkgevers. Soms hield ik het een paar maanden vol, maar meestal haalde ik mijn proeftijd niet.
Ik dacht dat het aan mij lag. Dat ik lui en onbetrouwbaar was. Ik had nog geen idee van overprikkeling, overvraging en executieve disfunctie. Ik bleef baantjes in de retail zoeken waardoor ik permanent overprikkeld was. Ook na mijn diagnose ADHD op mijn 23e bleef het zo.
Inmiddels was ik 28, was ik begonnen met 5 studies en had ik niks afgemaakt, en nog steeds geen werk. Slechts 1 baantje had ik in die jaren langere tijd vol kunnen houden. Omdat retail niet goed voor me was en ik meer uitdaging wilde ging ik solliciteren bij traineeships, wat lastig is zonder opleiding. Uiteindelijk lukte het, maar het traineeship zelf bleek echt een hel.
Het was fulltime werken en daarnaast nog studeren. Het kantoor waar ik werkte was geel geverfd, ik zat in het midden van de ruimte en iedereen om me heen was aan het bellen. Na 2 maanden werd ik ontslagen met als kritiek dat ik raar was, aan mijn huid pulkte, niet alert genoeg was en soms agressief reageerde. Een duidelijk gevolg van extreme overprikkeling. In de zoveelste mentale crisis en burn-out die volgde na mijn ontslag kreeg ik op mijn 29e eindelijk mijn autismediagnose.
Hoe het na mijn diagnose verder ging
Rond de tijd dat ik mijn diagnose kreeg solliciteerde ik voor traineeship nummer 2: ditmaal online marketing. Ik startte in begin 2020.
Met het vorige traineeship nog vers in mijn hoofd koos ik voor een traineeship met een stage en opleiding van vier maanden die niet meer dan 40 uur per week was, met detachering daarna. Zo kon ik mijn energie wat meer spreiden. Het thuiswerken in de lockdown bleek een onverwachtse verademing. Hoewel ik veel last had van faalangst vanwege de grote hoeveelheid onafgemaakte studies en slechte baantjes ‘slaagde’ ik voor mijn stage en mijn opleiding. Mijn stagebedrijf wilde graag dat ik één dag in de week bij ze bleef werken toen de tijd aanbrak dat ik gedetacheerd moest worden. Daarnaast had ik een sollicitatiegesprek met een tweede opdrachtgever.
Bij het tweede gesprek met deze potentiële opdrachtgever vertelde ik dat ik een autistische ADHD’er was. En dat ik aanpassingen nodig had om goed te kunnen werken. Ik vroeg bijvoorbeeld of ik ook als de lockdown voorbij was voornamelijk thuis kon blijven werken om overprikkeling tegen te gaan. Dat was allemaal prima.
Omdat ik gedetacheerd werd zou ik als ik geen opdrachtgever kreeg alsnog betaald worden. Daarom zat ik in een sterke positie en kon ik echt kijken naar een werkgever die bij me paste. Mijn redenatie was dat als ze mijn autisme en ADHD niet accepteerden, ze dus niet geschikt voor me waren. Dat bleek achteraf een goede zet. Ik werd aangenomen.
Mijn autisme, ADHD en werk nu
Inmiddels werk ik daar al 2.5 jaar en ben ik na het beëindigen van mijn traineeship van twee jaar overgenomen door deze opdrachtgever. Ook zet ik me nog steeds in voor mijn stagebedrijf. Hoewel fulltime werken erg zwaar voor me is heb ik het met aanpassingen al die tijd toch volgehouden. En ik houd het nog steeds vol! Mijn werk is uitdagend genoeg om mijn ADHD te prikkelen en ik kan creatief zijn (wat mijn speciale interesse is). Omdat ik voornamelijk thuis werk ben ik minder overprikkeld en maskeer ik minder. Dat scheelt me veel energie, maar soms is het alsnog schipperen, hoor. Ik kan vaak hele avonden of weekenden niets doen omdat ik moet uitrusten van mijn werkdag.
Mijn collega’s en manager weten van mijn neurodivergentie en ik kan bij hen mijn grenzen aangeven en om aanpassingen vragen als ik die nodig heb. Dat vind ik heel fijn! In het nieuwe jaar ga ik een dagje minder werken. Daar kijk ik erg naar uit. Ik kan mijn energie dan beter managen, en mezelf meer op NeuroElfje en mijn sprekersopdrachten focussen.
8 werktips van een autistische ADHD'er
Ik heb door schade en schande, maar ook door beter naar mezelf te luisteren, toch mijn draai weten te vinden op werk. Dat is een privilege, en niet iedereen kan dat. Ook heb ik een 9-tot-5-kantoorbaan en er is natuurlijk meer dan dat. Ik hoop echter dat ik toch wat tips kan geven vanuit mijn eigen ervaring:
- Vertellen over je neurodivergentie bij je sollicitatiegesprek is een bold move, maar ik kan het aanraden als je positie sterk is. Er is nog steeds stigma dus als je wanhopig op zoek bent naar een inkomen is het misschien een minder goed idee. Officieel mogen werkgevers je er niet om afwijzen maar in de praktijk gebeurt het toch best vaak. Aan de andere kant: als ze je afwijzen is het een plek die je waarschijnlijk toch niet tegemoet wil komen. Uiteindelijk is het een keuze die je zelf moet maken.
- Bedenk waar je problemen mee hebt en waar je goed in bent, en zoek naar werk wat daar in past. Een ADHD’er kan misschien beter niet in administratie werken, maar op mijn eigen werk bij Sales (met bijbehorende dopamineprikkels) zitten meerdere ADHD’ers die het echt goed doen! Aan de andere kant moet je misschien juist niet voor een salesbaan kiezen als je autistisch bent en snel vermoeid raakt van sociaal contact.
- Vraag om aanpassingen als je deze nodig hebt! Als je je neurotype niet wilt of kunt delen kun je het specifieker maken. Termen als “ik ben gevoelig voor prikkels” en “dit helpt mij met focussen” zijn minder gestigmatiseerd dan de woorden autisme of ADHD. Dan kun je misschien toch om hulp vragen.
- Wees specifiek over je situatie. Veel mensen hebben geen idee wat autisme en ADHD inhoudt. Het kan helpen als je specifiek uitlegt waar je moeite mee hebt en alvast nadenkt over suggesties voor aanpassingen die je zouden kunnen helpen.
- Als je net als ik moeite hebt met plannen en dit volhouden kun je om externe hulp vragen. Ik heb elke maandag en vrijdag een moment met het team waarop we onze to-do’s bespreken. Mij helpt dat erg om beter te plannen en mijn planning beter uit te voeren.
- Als het je niet lukt om elke dag op een vast tijdstip te beginnen kun je in sommige gevallen vragen om flexibiliteit in je uren. Zo kun je bijvoorbeeld ook de spits ontwijken in het OV naar kantoor als dat je overprikkelt. Dat is natuurlijk wel afhankelijk van waar je werkt en wat voor werk je doet.
- Aanpassingen kun je zelf ook maken. Ik ga bijvoorbeeld nooit naar werk zonder noisecancelling koptelefoon. Die heb ik echt nodig in een kantoortuin. Soms zoek ik een afgesloten hokje op kantoor, of ik werk een extra dag thuis. Zo verzin ik kleine dingetjes die mij helpen mijn energie te managen.
- Soms kan freelancen ook een optie zijn. Dit heb ik zelf geprobeerd maar ik vind de rust die een vast inkomen me geeft fijner dus ik werk in loondienst. Als je freelancet heb je vaak wel meer vrijheid in hoe je je werk inricht en kun je je werkzaamheden nog meer aanpassen.
Hey NeuroElfje,
Ik heb me nog nooit zo herkend gevoeld als in dit verhaal van jou. Met tranen in mijn ogen zit ik te lezen. Ik voel me al tijden zo verschagen en zit nu in de WW met een traject om uit te zoeken welk werk het beste bij me past EN Ik dan vervolgens ook kan volhouden.
Wat mij het grootste verdriet doet is om te lezen dat ook jij vaak nog hele avonden en weekenden niks doet om maar bij te komen van je werk… Is dat dan nog wel menselijk? Hoe deal jij hiermee?
We hebben uiteindelijk toch geld nodig.
Hoi Elaine,
Wat droevig dat je je hier in herkent. Het is een lastige situatie. Ik zit op dit moment ook een beetje vast. Een oplossing zou zijn als ik meer zou verdienen maar dat is niet altijd een optie. Dan kan ik minder werken. Ik heb de afgelopen jaren wel meer verdiend, maar de inflatie is hoger dus eigenlijk ben ik er op achteruit gegaan.
Uitkeringen en voorzieningen voor mensen met een beperking zoals de indicatie banenafspraak zijn veel te ontoereikend en vaak ook niet leefbaar meer met de inflatie.
Ik vind het ook niet wenselijk om zo’n groot gedeelte van mijn tijd te spenderen aan uitrusten. Maar voor nu is het voor mij niet anders. Ik hoop dat je snel passend werk vindt waar je je op je plek voelt!